اطراف ما پر از انواع رایحه های مختلف است. هر کدام از ما بعضی از این بوها را بیشتر از بقیه دوست داریم که مساله ای ذهنی است. ولی بوهای خاصی هم هستند که بدون شک همه ما از آنها لذت می بریم. مثلا بوی باران و خاک مرطوب می تواند احساس لذت غیر قابل انکاری در ما ایجاد کند.
چه عاملی باعث می شود که وقتی اولین قطره های باران شروع به باریدن می کند و همه چیز تر و تازه و مرطوب می شود، چنین حس آرامشی به ما دست می دهد؟ این بوی خوش و اثرات آن دقیقا چیست؟ چرا آن را دوست داریم؟
با خواندن مطالب زیر متوجه می شویم که هر چیزی در طبیعت دلیلی علمی دارد.
ما با مغزمان بوها را حس می کنیم
کارشناسان می گویند که حس بویایی، مغز و حافظه با هم ارتباط دارند. احتمالا برای همه ما اتفاق افتاده است که در خیابان قدم می زنیم و ناگهان عطر خاصی تمام وجودمان را پر می کند، و بدون آن که درباره اش فکر کنیم صحنه هایی از دوران کودکی ذهن مان را در بر می گیرد. گاهی ممکن است تشخیص این رایحه دشوار باشد (مانند بوی تابستان)، و گاهی نیز یک بوی مشخص مانند عطر پارچه، قهوه یا خاک مرطوب است.
دانشمندان و متخصصان مغز و اعصابی که این ارتباط را بررسی می کنند درباره ماهیت این خاطرات غیر منتظره توضیحاتی داده اند. در واقع این مساله هم توضیحی علمی دارد. آناتومی خاص مغز ما حس بویایی، روحیه، و احساسات مان را به هم پیوند می دهد.
ادراک بو در “پیاز بویایی” انجام می شود که یک ساختار عصبی در قسمت جلوی مغز است و از بخش های ابتدایی و قدیمی مغز محسوب می شود چون به عقیده دیرین شناسان، در مغز پستانداران اولیه هم وجود داشته است.
چرا عطر باران و خاک مرطوب را دوست داریم؟
بعد از چندین روز گرمای شدید، ابرها ظاهر می شوند و باران می آید و بوی خاک، سنگ و چمن خیس هوا را پر می کند. چه کسی از این عطر لذت نمی برد و ذهنش مملو از افکار مثبت و حس آرامش نمی شود؟
تئوری ارائه شده توسط دانشمندان این است که این احساس، به عملکرد اصلی حس بویایی مربوط می شود، یعنی پیدا کردن عناصری که بدن ما برای زنده ماندن به آنها نیاز دارد و تشخیص آنها از عناصری که ممکن است برایش مضر باشند.
بر این اساس، اجداد ما ارتباط مثبت قدرتمندی با بوی باران برقرار کرده اند چون این رایحه نشان دهنده پایان فصل خشک بوده که احتمال زنده ماندن آنها را افزایش می داده است. به عبارت دیگر عطر باران مترادف با سرسبزی، غذا و زندگی بوده است.
پتریکور
این بوی خاص اسم خاصی هم دارد: پتریکور. در سال ۱۹۶۴ دو زمین شناس استرالیایی پدیده ای را کشف و این اصطلاح را برای آن ابداع کردند. در طول فصل خشک گیاهان نوعی روغن معطر را ترشح می کنند که روی سطح خشک سنگ ها و خاک می نشیند، و هنگام تماس با آب در هوا آزاد می شود. بنابر این هرچه خشکسالی طولانی تر باشد، روغن بیشتری جمع شده و زمانی که بالاخره باران می بارد عطر بیشتری در هوا پراکنده می شود.
نکته جالب تر این است که تولید این روغن هم دلیلی دارد. دو زمین شناس مذکور متوجه شدند که این ماده از جوانه زنی بذرها جلوگیری می کند، و به این نتیجه رسیدند که گیاهان آن را تولید می کنند تا بذرهایشان در هوای خشک رشد نکنند چون در چنین هوایی احتمال زنده ماندن آنها خیلی کمتر است.
البته این روغن تنها یکی از اجزای سازنده عطر خاص هوای بارانی است و عوامل دیگری هم در ایجاد آن نقش دارند.
رایحه ای که توسط باکتری ها تولید می شود
عطر خاصی که بعد از باران حس می کنیم، از ترکیب برخی روغن های موجود در هوا با ماده دیگری به نام ژئوسمین ایجاد می شود. ژئوسمین را گروهی از باکتری ها و برخی از قارچ های ساکن خاک تولید می کنند و بوی این ماده فقط در صورت مرطوب بودن زمین قابل تشخیص است. این میکروارگانیسم ها ژئوسمین را هنگام تولید هاگ (اسپور) ترشح می کنند. سپس نیروی ناشی از برخورد قطرات باران بر روی خاک، اسپورها را به هوا منتقل نموده و عطر مذکور به مشام ما می رسد.
بررسی ها نشان داده است که حس بویایی ما در مقابل ژئوسمین فوق العاده حساس است و برخی افراد حتی در غلظت های بسیار ناچیز هم آن را تشخیص می دهند. به همین دلیل است که گاهی “بوی باران” را بدون این که واقعا باران ببارد استشمام می کنیم. اگر در مناطق نزدیک به ما باران ببارد و باد به اندازه کافی شدید باشد، ممکن است وزش باد این رایحه را به مناطق اطراف هم برساند.
تولید ژئوسمین توسط این باکتری ها نیز راهی برای حفظ حیات آنهاست. در یک بررسی مشخص شد که این رایحه حشرات بسیار کوچکی به نام دم فنری ها را به سمت باکتری های تولید کننده آن هدایت می کند. دم فنری ها این باکتری ها را می خورند. ولی چرا باکتری ها این کار را می کنند؟ چرا می خواهند که یک حشره آنها را بخورد؟
همانطور که گفتیم برای هر پدیده ای، حتی رفتار میکروارگانیسم ها، دلیلی وجود دارد. خورده شدن توسط دم فنری ها، گسترش باکتری ها را تضمین می کند. در واقع این حشرات اسپور باکتری هایی که خورده اند را با خود به نقاط مختلف منتقل می کنند، و این مساله به جامعه یا “کلنی” باکتری کمک می کند تا به زیستگاه های جدیدی برسد.
آیا شما درباره دلیل ایجادعطر ویژه خاک مرطوب، یا در مورد این که چرا بعضی عطرها برای ما بسیار دلپذیر هستند، اطلاعات بیشتری دارید که در این مقاله به آنها اشاره نکرده باشیم؟