اگر تا بحال شب را در هتل یا منزل یکی از آشنایان یا هر جای دیگری غیر از خانه خودتان گذرانده باشید، احتمالا می دانید که داشتن خوابی خوش در محلی ناآشنا اصلا کار راحتی نیست. پژوهشگران هم آزمایشی انجام داده اند و مشخص شده که این پدیده عجیب یک دلیل علمی دارد.
دانشمندان واقعا نمی دانند که ما چرا به خواب نیاز داریم
قبل از این که به آزمایش مورد نظر بپردازیم، اجازه دهید ابتدا به یک سوال کلیدی پاسخ دهیم: ما اصلا چه نیازی به خواب داریم؟ شاید تعجب کنید ولی محققان هنوز دقیقا نمی دانند که چرا حیوانات و انسان ها باید بخشی از اوقات خود را به خواب اختصاص دهند. بیشتر نظریه هایی که تاکنون ارائه شده اند، به این نتیجه می رسند: یکی از دلایل مهم احتمالی نیاز ما به خواب، ترمیم و بازسازی سلول های مغزی و عضلات مان است.
اما صرف نظر از دلایل و تاثیرات خواب، باید گفت که خواب از نظر تکاملی فرایندی بسیار نامطلوب و پر ریسک است چون مغز چندین ساعت خاموش می شود و حیوان هیچ توانی برای تشخیص خطر و محافظت از خود ندارد. به همین دلیل در جانورانی مثل نهنگ ها و دلفین ها یک سیستم خواب هشیار به وجود آمده است که “خواب موج آهسته تک نیمکره ای” نام دارد و در آن فقط یکی از نیمکره های مغز استراحت می کند. و نکته جالب این است که انسان ها نیز توانایی مشابهی را به دست آورده اند.
بدن ما نسبت به محل خواب جدید واکنش نشان می دهد
پدیده ایجاد مشکل در به خواب رفتن (یا داشتن خوابی راحت) در محلی جدید و ناآشنا را “اثر شب اول” می نامند. این پدیده در بین پژوهشگران خواب کاملا شناخته شده است و مورد بررسی قرار می گیرد؛ اما علت آن مشخص نشده بود تا این که محققان دانشگاه براون در مطالعات اخیر خود دلایل علمی اثر شب اول را کشف کردند.
این بررسی ها نشان داد هنگامی که در محلی ناآشنا می خوابیم، مغزمان آن محیط را به عنوان محیطی بالقوه خطرناک تشخیص می دهد و به ما اجازه نمی دهد بطور کامل به خواب برویم. به عبارت دیگر نمی توانیم خوب بخوابیم چون درست مثل دلفین ها، هنگام خوابیدن در محلی جدید فقط یک نیمکره مغزمان استراحت می کند. یوکا ساساکی، یکی از پژوهشگران دانشگاه براون می گوید که ممکن است در مغز ما هم یک سیستم کوچک و مینیاتوری مشابه نهنگ ها و دلفین ها وجود داشته باشد.
این آزمایش، عدم تقارن فعالیت مغز در حین خواب را اثبات کرد
تیمی از محققان دانشگاه براون از ۳۵ داوطلب سالم دعوت کردند که ۲ شب در یک آزمایشگاه مجهز بخوابند تا فعالیت مغز آنها مورد بررسی قرار بگیرد. بین این دو شب آزمایش یک هفته فاصله بود.
به این ترتیب آنها موفق شدند عدم تقارن بین قسمت های چپ و راست مغز از نظر عمق خواب را ثابت کنند. عمق خواب در نیمکره چپ مغز به اندازه نیمه راست نبود. نیمکره چپ نسبت به صداهای غریبه و ناآشنا (و در نتیجه احتمالا خطرناک) حساسیت بیشتری نشان می داد. اما یک هفته بعد و در شب دوم خوابیدن در آزمایشگاه، دو نیمکره مغز از لحاظ عمق خواب شباهت بسیار بیشتری به هم داشتند.
چطور می توانیم بر اثر شب اول غلبه کنیم؟
اثر شب اول اگرچه برای زیست شناسان بسیار جالب است، ولی می تواند دردسرهای زیادی برای افرادی که دائما آن را تجربه می کنند به وجود آورد. کمبود خواب ممکن است باعث ایجاد عوارضی مانند چاقی، فشار خون بالا و دیابت شود. خوشبختانه دانشمندان می گویند مغز ما می تواند یاد بگیرد که در برابر این پدیده طبیعی مقاومت کند. به قول یوکا ساساکی، “مغز انسان بسیار انعطاف پذیر است.”
پژوهشگرانی که در زمینه خواب مطالعه می کنند چند ترفند عملی را یافته اند که به ما کمک می کند تا بر اثر شب اول غلبه نموده و بتوانیم هر جا که خواستیم خواب راحتی داشته باشیم. با توجه به اینکه اثر شب اول به خاطر خوابیدن در محلی ناآشنا رخ می دهد، هدف ما باید این باشد که تا حد امکان محل خواب مان را به اتاق خواب خودمان شبیه کنیم. به عنوان مثال:
- یک چیز آشنا به همراه داشته باشید، مثلا بالش یا لباس خواب مورد علاقه تان یا نوشیدنی گرمی که معمولا قبل از خواب برای خود آماده می کنید
- روال همیشگی خواب تان را حفظ کنید، مثلا سعی کنید دقیقا در همان ساعت همیشگی به رختخواب بروید و کارهایی که در خانه قبل از خواب انجام می دادید را در محل جدید هم انجام دهید
- محیط اطراف را تا آنجا که می توانید به اتاق خواب خود شبیه کنید، مثلا در صورت امکان در هتل اتاقی را بگیرید که اندازه تخت خوابش مثل تخت خودتان باشد
آیا شما هم اثر شب اول را تجربه کرده اید؟ چطور با این مساله کنار آمدید؟