بختک یا فلج خواب چیست و چرا به وجود می آید؟

نیمه شب از خواب بیدار می شوید. سعی می کنید تکان بخورید اما بدن شما واکنشی نشان نمی دهد. اول فکر می کنید که دارید خواب می بینید، اما کاملا روشن است که خواب نیستید. می خواهید از بقیه کمک بگیرید اما هیچ صدایی از دهان تان بیرون نمی آید.

بله… شما فلج خواب را تجربه کرده اید. بیشتر مردم هرگز نام این پدیده را نشنیده اند، اما حدود ۶/۷ درصد آنها حداقل یک بار در زندگی خود دچار این وضعیت می شوند (اگرچه ممکن است بعدا نتوانند آن را به خاطر بیاورند).

فلج خواب چیست؟

فلج خواب حالتی است که در آن فرد هوشیار بوده اما قادر به حرکت و صحبت کردن نیست. این حالت معمولا زمانی اتفاق می افتد که در حال به خواب رفتن یا بیدار شدن از خواب هستیم.

در هنگام بروز فلج خواب، حالت فلجی و نوعی سنگینی را احساس می کنیم، مثل این که شخص یا چیز خیلی سنگینی روی بدنمان نشسته باشد. معمولا فلج خواب با توهماتی نیز همراه است که وضعیت را بسیار ترسناک تر می کند.

کنترل بدن خود را از دست می دهیم

هنگامی که دچار فلج خواب می شویم، هر چقدر هم که تلاش کنیم نمی توانیم بدنمان را بیدار کنیم. البته برخی از افراد می توانند انگشتان دست یا پای خود را تکان داده و بالاخره از این وضعیت خارج شوند. مردم اغلب این حالت را بعنوان “تجربه خروج روح از جسم” توصیف می کنند. فلج خواب ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد.

دچار کابوس و توهم می شویم

توهم و کابوس از علایم اصلی فلج خواب است، ولی این توهمات و کابوس ها با رویاهایی که در خواب می بینیم بسیار متفاوت است. در واقع این “توهمات” زمانی اتفاق می افتد که ذهن ما هشیار است و حس می کنیم که بیدار هستیم؛ و همین مساله اضطراب و ناراحتی مان را دو چندان می کند.

معمولا فرد در حالت فلج خواب اشکال تیره و تاری را می بیند و صداهای “شبح وار” و ترسناکی می شنود. گاهی اوقات هم این حالت با احساس بیرون کشیده شدن از رختخواب، پرواز، یا ارتعاشاتی که از درون بدن می گذرد همراه است. در این شرایط، وقتی ببینیم قادر به فریاد زدن یا حرکت کردن هم نیستیم احساس ناتوانی و ناامیدی می کنیم و کنترل خود را از دست داده و دچار وحشت می شویم.

فلج خواب در طول تاریخ

به نظر می رسد انسان از دیرباز با فلج خواب آشنا بوده است. داستان ها و افسانه های زیادی از نقاط مختلف جهان وجود دارد که حالتی بسیار شبیه به فلج خواب را توصیف می کند. مردم اغلب این پدیده را نوعی تسخیر شدن توسط موجودات اهریمنی و یا حتی ربوده شدن توسط موجودات فضایی می دانسته اند.

یکی از آثار مشهور مرتبط با فلج خواب، یک تابلو نقاشی از دوره رنسانس اثر هنری فوزلی، هنرمند سوئیسی است. این تابلو، دیوی نشسته بر روی قفسه سینه یک زن را نشان می دهد که نمادی از احساس فشار روی بدن در هنگام بروز فلج خواب است.

چرا دچار فلج خواب می شویم؟

بدن ما هنگام خواب چند بار وارد حالت خواب REM (مخفف عبارت “حرکات سریع چشم”) و سپس از این حالت خارج می شود. در حالت REM مغز به عضلات دستور می دهد تا ریلکس شوند و انقباض طبیعی (تونوس) خود را از دست بدهند. به این ترتیب ما وارد وضعیت “آتونیا” می شویم. آتونیا برای محدود کردن حرکات فیزیکی بدن ضروری است، چون در غیر این صورت همه کارهایی که در خواب می بینیم را عملا با بدن خود هم اجرا می کردیم.

فلج خواب زمانی اتفاق می افتد که بدن ما در این تغییر وضعیت دچار مشکل می شود، یعنی بیدار شده ایم ولی عضلات مان هنوز نتوانسته اند از وضعیت آتونیا خارج شوند.

در مورد توهم نیز چند دلیل احتمالی پیشنهاد شده که یکی از آنها این است: بخشی از مغز ما که مسئول ترس و احساسات است، در حالت REM فعالیت زیادی دارد. این بخش مغز مشغول کار است در حالی که در اطراف مان هیچ نشانه ای از خطر وجود ندارد. در نتیجه مغز برای جبران این نقیصه وارد عمل می شود و سایه ها و صداهای ترسناکی که واقعیت ندارند را می سازد.

عواملی که می توانند منجر به فلج خواب شوند

فلج خواب در کل پدیده ای طبیعی است و صرف نظر از سن، جنسیت و وضعیت سلامتی، ممکن است برای هر کدام از ما اتفاق بیفتد. اما پژوهشگران مجموعه ای از عوامل را شناسایی کرده اند که می توانند احتمال بروز این حالت را افزایش دهند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• خواب نامناسب: شامل الگوی خواب نامنظم و همچنین اختلالات مختلفی مانند بی خوابی، حمله خواب (نارکولپسی) و کمبود خواب. همچنین مشخص شده است که فلج خواب در افرادی که به صورت شیفتی کار می کنند شایع تر است.
• خوابیدن در حالت طاق باز: بررسی ها نشان داده است که خوابیدن به پشت می تواند یکی از عوامل مهم فلج خواب باشد چون فشار بر ریه ها و مجاری هوایی را افزایش می دهد.
• ژنتیک: فلج خواب می تواند به ارث برسد.
• مشکلات روحی و روانی: ارتباط بین فلج خواب و سلامت روان هنوز به مطالعات بیشتری نیاز دارد، ولی با توجه به آمارها به نظر می رسد که احتمال بروز این حالت در افراد مبتلا به تروما، اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) و انواع مختلف اضطراب بیشتر باشد.

راه حل چیست؟

مسلما فلج خواب تجربه ای ناخوشایند و ناراحت کننده است، اما هیچ خطر واقعی ندارد چون هیچگونه صدمه ای به بدن ما وارد نمی کند. و خبر بد هم این است که فعلا درمانی برای آن وجود ندارد. معمولا تنها توصیه پزشکان این است که عادت های خواب سالم تری داشته باشیم. مثلا:

• خوابیدن و بیدار شدن در یک ساعت مشخص
• عدم مصرف کافئین و مواد محرک یا مخدر قبل از خواب
• خودداری از خوابیدن به پشت یا شکم
• بیرون بردن وسایل الکترونیکی از اتاق خواب

اما مهمترین مساله این است که اگر دچار فلج خواب شدیم، آرامش مان را حفظ کرده و اجازه دهیم این وضعیت خود بخود به پایان برسد. نکته اصلی، آرام بودن و وحشت نکردن است.

شما برای مقابله با مشکلات خواب چه کار می کنید؟ لطفا تجربه خود را با ما در میان بگذارید.